Zemin ve Temel Etüdü Raporunun Hazırlanmasına İlişkin Esaslar

Zemin ve Temel Etüdü Raporunun Hazırlanmasına Ä°liÅŸkin Esaslar

 


Tanım
Kapsam
Etütlerin Planlanması
Etüt Kategorileri
          Kategori 1:
          Kategori 2:
          Kategori 3:
Zemin ve Temel Etütlerinin Kapsamı
Zemin ve Kaya Parametrelerinin DeÄŸerlendirilmesi
          Genel
          Zemin ve Kayaların Sınıflandırılması
          YoÄŸunluk
          Ä°zafi Sıkılık
          Drenajsız Mukavemet
          Efektif Mukavemet Parametreleri
          Zemin RijitliÄŸi
          Kaya ve Kaya Kütleleri Kalitesi ve özellikleri
          Permeabilite ve Konsolidasyon Parametreleri
          Konik Penetrometre Mukavemeti
          Standart Penetrasyon Deneyi (SPT) ve Dinamik Sondalama
          Presiyometre Deneyleri
          Sıkıştırılabilme özelliÄŸi
Zemin ve Temel Etüdü Raporu
          Genel
          Zemin Bilgi ve Verilerinin Sunulması
          Zemin Verilerinin DeÄŸerlendirilmesi
          Sonuç ve öneriler
          Ä°lgili Standart ve Yönetmelikler
          Örnekler
 
1. TANIM:
 
          Zemin ve temel etütleri, temel tasarımı ile zemin-temel-yapı etkileÅŸiminin irdelenmesinde kullanılacak zemin özellikleri ve zemin parametrelerinin tayini için yapı alam ve çevresinde zemin ve yeraltı suyu ile ilgili bütün verilerin toplanması amacıyla yapılan çalışmalar olup bu çalışmaların sonucunda temel ön tasarımı belirlenir.
2. KAPSAM:
 
          Etütlerin kapsamı ve içeriÄŸi yapı özellikleri, zemin koÅŸulları, civardaki yapılar, depremsellik, çevre iliÅŸkileri, yeraltı suyu durumu gibi faktörlere baÄŸlıdır. Bu amaç­la yapılacak zemin ve temel etütlerinin kapsam ve içeriÄŸini belirleyen kategoriler aÅŸağıda tanımlanmıştır.
3. ETÜDLERÄ°N PLANLANMASI:
 
Planlama; yerel zemin yapısı, yapı özellikleri, depremsellik ve çevre ile ilgili ve yapıma iliÅŸkin tüm olası sorunları göz önüne alacak ÅŸekilde yapılmalıdır. Etüt so­nuçları planlamayı deÄŸiÅŸtirir tarzda olursa, ek etüt gerekip gerekmediÄŸi irdelenme­lidir.

 

Zemin ve temel etüdü ile görevlendirilen uzman, amaçlanan yapı ye yapım yön­temleri konusunda bilgili ve deneyimli olmalı ve yapıya iliÅŸkin kararların her aÅŸa­masında haberdar edilmelidir.
4. ETÜT KATEGORÄ°LERÄ°:
 
Zemin ve temel etütlerinin kapsam ve içeriÄŸini belirleyen incelemeler, irdele­meler, hesaplar ve denetim yöntemleri yapı ve zemin koÅŸullarının (1) az riskli, (2) normal riskli, (3) yüksek riskli olmasına göre 3 kategoride toplanır.

 

Bir yapının aÅŸağıda tanımlanan kategorilerden hangisine gireceÄŸi etütler ön­cesi kararlaÅŸtırılır. Ancak bu kategori, etütlerin herhangi bir aÅŸamasında gerekçesi belirtilerek deÄŸiÅŸtirilebilir.
Kategori 1:
Yapılar Yönünden:
          Bu kategoride küçük ve basit yapılar yer alır. Risk mal ve can yönünden ihmal edilebilir düzeydedir. Bu yapıların etüdü ilgili mühendis tarafından; deneyim, gözlem, standartların ve kabul görmüÅŸ tablo verilerinin kullanımı suretiyle gerçekleÅŸ­tirilebilir (arazide gözlem çukuru açtırıp gözlemek, çevrede mevcut bazı, kanal vb. gibizemin yapısını gösteren yer~eri incelemek, varsa civardaki yapıların durumunu incelemek vb. gibi).
Zemin KoÅŸulları Yönünden:
          Düz veya çük eÄŸiı3Ä°li olmayan tabii sahalardır. ÅžiÅŸme ve/veya yüksek oturma potansiyeli gösteren zeminler, yumuÅŸak veya gevÅŸek veya organik madde içeren ve­ya daha önce karşılaşılmamış deÄŸiÅŸik nitelikli zeminler ile tekniÄŸine uygun olarak sıkıştırılmamış dolgular bu kategori içinde deÄŸildir.
Civar Yapılar Yönünden:
          KomÅŸu yapılara, alt yapı ÅŸebeke sistemlerine (su kanalizasyon, tabii gaz, telefon, elektrik vb. gibi) zarar riski olmamalıdır.
Yeraltı Suyu Yönünden:
          Su tabyası altında kazı yapılmamalı veya su tablası altında kazı yapmanın hiç­bir sorun yaratamayacağı deneyimle söylenebilmelidir.
Depremsellik Yönünden:
          Deprem riski düÅŸük veya depreme hassas olmayan yapılar.
Çevre Yönünden:
          Hidroloji, tabii bitki örtüsü, yüzeyse1 su rejimi, toprak kayması, zemin çökmesi vb, konularda sorun olmamalıdır.
Kategori 2:
Yapılar Yönünden:
          Bu kategoride anormal risk taşımayan, alışılmamış unsurlar içermeyen, analiz ve hesap gerektiren ve fakat klasik metotlarla zemin ve temel tasarımı tamamlana­rak yapımı gerçekleÅŸtirilebilen yapılar ve temeller yer alır.
Zemin KoÅŸulları Yönünden:
          Temel tasarımı için gerekli zemin parametreleri alışılmış arazi ve laboratuar çalışmaları ile bulunabilmelidir (standart penetrasyon deneyi, arazi permeabilite deneyleri, laboratuar konsolidasyon, üç eksenli basınç, serbest basınç, sınıflandır­ma deneyleri vb.).
Civar Yapılar Yönünden:
          Kazılar, kazıklı temel inÅŸaatları, yeraltı suyunun ir.dirilmesi ve drenajı gibi faaliyetlerin civar yapılara zararlı olmayacağı söylenebilmelidir.
Yeraltı Suyu Yönünden:
         Bu kategoriye giren iÅŸlerde, yeraltı su seviyesinin indirilmesi uygulamalarında meydana gelebilecek aksamalar, civar yapılar veya yük taşıyan tabakalar için her­hangi bir uyarı veya önlem gerektirebilecek riskler taşımamalıdır.
Depremsellik Yönünden:
          Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkındaki Yönetmelikte önerilen stan­dart yöntemlerle projelendirilebilen dinamik yapı-zemin etkileÅŸimi analizi ve /veya özel bir analiz ve çalışma gerektirmeyen yapıların zemin ve temel etüdü bu kategori içindedir.
Çevre Yönünden:
          Çevreye etki açısından özel bir önlem gerektirmeyen. çevre ile ilgili sorunların, bu konudaki alışılmış yöntemlerle çözülebildiÄŸi iÅŸler bu kategori kapsamındadır.
          Yüzeysel (tekil, sürekli veya radyeler, temeller, kazıklı temeller, istinat duvar­ları, köprü ayakları, dolgular, seddeler, toprak iÅŸleri, zemin ankrajları, diÄŸer ankraj sistemleri bu kategoriye giren iÅŸlere örnektir.
Kategori 3:
Yapılar Yönünden:
          Bu kategoride özel veya büyük risk taşıyan, çok büyük açıklıklı, özel taşıyıcı sistemli, alışılmamış ve/veya karmaşık yük durumlarına sahip yapılar yer alır.

Zemin KoÅŸulları Yönünden:
          Zor zemin koÅŸulları, mühendislik tasarımı için alışılmış olmayan deneyler ve / veya hesap metotları ile özel irdeleme ve yorum gerektiren iÅŸler bu kategori içinde­dir.
Civar Yapılar Yönünden:
          Civar yapılar yönünden risk olasılığı taşıyan tüm iÅŸler.
Yeraltı Suyu Yönünden:
          DeÄŸiÅŸken permeabiliteye sahip tabakaların, deÄŸiÅŸik su tablalarının bulunması gibi yeraltı suyundan kaynaklanan riskleri taşıyan durumlar.
Depremsellik Yönünden:
          Yüksek deprem riski olan bölgelerdeki depreme hassas ve özel yapılar.
Çevre Yönünden:
          Çevre yönünden zor ve karışık sorunlara neden olabilecek iÅŸler.
          Genel kural olarak, Etüt Kategorisi 1 ve Etüt Kategorisi 2’ye girmeyen tüm iÅŸler bu kategori içinde ele alınmalıdır.
Örnekler:
  • Çok özel yük taşıyan yapılar,
  • YerleÅŸim bölgelerinde civarı ve yapıları etkileyebilecek derin kazılar (Çok katlı bodrum kazıları gibi),
  • Ağır dinamik yük etkisindeki makine temelleri,
  • Zararlı kimyasal maddeler iÅŸleyen veya depolayan tesisler,
  • Büyük açıklıklı köprüler,
  • Tüneller,
  • Büyük su yüküne maruz yapılar, barajlar, seddeler,
  • Açık deniz yapılan,
  • ÅžiÅŸme veya çökme özelliÄŸi gösteren zeminlere oturan yapılar,
          Gerekli etüdü planlamak, muayene çukuru, sondaj, arazi ve laboratuar de­neylerini gözetip denetlemek, etüt bulgu ve sonuçlarından tasarım ve yapım için gerekli verilen üretmek, rastlanan temel zemini ile tasarlanan yapı arasındaki et­kileÅŸimleri proje müellifine ve gerekli yerlere sunmak, zemin ve temel konularında uzman mühendisin görevidir. Zemin ve temel raporu bu uzman tarafından düzenlenir.
5. ZEMÄ°N VE TEMEL ETÜTLERÄ°NÄ°N KAPSAMI:
 
a. Etüt Kategorisi 1’de yer alan yapılar için yapılacak etütlerin kapsamı aÅŸağıda belirtilmiÅŸtir.
  • Yapı alanında gözlem yapmak ve yerel bilgileri toplamak,
  • Derin olmayan muayene çukurları açmak suretiyle zemini incelemek,
  • Gerekirse burgu ile delik açmak, sondalama deneyleri yapmak,
          Bu kategorideki etütler, ilgili standartlara ve kabul görmüÅŸ yayınlara atıf ya­parak sorunu çözebilecek bir mühendis tarafından yapılmalıdır. Bu etüdü yapa­nın inÅŸaat mühendisi olmaması halinde yapıya iliÅŸkin bilgi ve irdelemeler bir inÅŸaat mühendisi ile birlikte yapılmalıdır.
b. Etüt .Kategorisi 2 ve 3’de ise genellikle bir ön etüt, bir tasarım etüdü (son etüt), gerekirse kontrol etütleri ve yapı evresi gözlemleri ile özel ölçümler yer alır.
          Ön etüt, seçilen yerin uygunluÄŸunun tespiti, alternatif yerlerin belirlenmesi ve tasarım etüdünü planlamak için yapılır, ön etütler sırasında dahil edilmesi düÅŸü­nülebilecek hususlar,
  • Topografik durum,
  • Hidrolojik koÅŸullar, boÅŸluk suyu dağılımı,
  • KomÅŸu yapılar ve kazıların incelenmesi,
  • Jeolojik kayıtların incelenmesi,
  • Hava fotoÄŸrafları,
  • Civarda yapılmış önceki etütler,
  • Eski haritalar,
  • Yerel depremsellik,
  • DiÄŸer ilgili bilgiler, olabilir.
          Tasarım etüdü (son etüt) ise yapılacak yapının ekonomik ve güvenilir proje­lendirilmesine esas olacak bilgi ve verilen saÄŸlayacak inÅŸaat metodunun ve inÅŸaat sırasında doÄŸabilecek sorunların belirlenmesini temin edecek ÅŸekilde olmalıdır. Bu etüdün amacı proje için gerekli bütün zemin verilen ve özelliklerinin güvenilir bir ÅŸekilde tespit ve tanımlanması yoluyla zemin—yapı etkileÅŸiminin irdelenip yorum­lanabilmesidir. Bu etüde dahil edilecek hususlar,
  • Zemin tabakalarının belirlenmesi,
  • Zeminlerin mukavemet özelliklerinin belirlenmesi,
  • Zeminlerin deformasyon özelliklerinin belirlenmesi,
  • Zemin prof ili boyunca boÅŸluk suyu basıncının belirlenmesi,
  • Permeabilitenin belirlenmesi,
  • Zeminlerin sıkışabilirliÄŸinin belirlenmesi,
  • Yeraltı suyunun zararlı etkilerinin tespiti,
  • Zemin ıslah imkanlarının belirlenmesi, vb. olarak sıralanabilir.
          Bu amaçla, kayalarda erime boÅŸlukları, kaya ve zeminlerin dolgu malzeme­lerinin bozuÅŸma durumu, yeraltı suyu hidrolojisj, faylar, zemin ve. kayaların krip (sünme) durumu, ÅŸiÅŸme ve göçme potansiyeli olup olmadığı gibi bilgilerin toplan­ması da gerekli ve yararlı olabilir.
          Bu etütler için uygulanacak alışılmış yöntemler,
  • Yerinde arazi deneyleri,
  • Sondajlar, inceleme çukurları,
  • Laboratuar deneylerini, kapsar.
          Zemin araÅŸtırmaları, sorumlu mühendisin daha fazla derinliklerin yapının dav­ranışını etkilemeyeceÄŸini belirlediÄŸi derinliÄŸe kadar yapılır. Bu derinlik genel olarak yapı ve zemin özelliklerine müÅŸtereken baÄŸlıdır.
          Sondajlar ve arazi çalışmaları bir jeoloji mühendisi, jeolog, inÅŸaat veya maden mühendisinin gözetiminde gerçekleÅŸtirilmelidir.
          Etüdün büyük bir alanı kapsadığı durumlarda, inceleme noktaları bir aÄŸ üze­rinde seçilebilir. Noktalar arası uzaklık normal hallerde 20-40 m. olabilir. Üniform zeminlerde sondaj ve çukur aralıktan arttırılabilir ve/veya birkısım sondaj ve çu­kurlanın yerine jeofizik yöntemler veya sondalama uygulanabilir. Tekil ve ÅŸerit temellerde sondaj veya sondalama derinliÄŸi temel geniÅŸliÄŸinin 1-3 katı dolayında ola­bilir. Daha derin tabakaların etüdünde özel olarak belirlenen bazı noktalarda otur­ma özellikleri ve zemin suyu ile ilgili sorunlar ayrıca araÅŸtırılmalıdır.
          Radye temellerde etüt edilen zemin veya sondaj derinliÄŸi, bu derinlikte kaya tabakasına rastlanmaz ise, normal olarak temel geniÅŸliÄŸi kadar veya daha fazla ol­malıdır.
          Dolgu alanlarında ve sedde yapılarında etüt derinliÄŸi oturmalara katkısı ola­bilen bütün tabakaları içerecek ÅŸekilde seçilmelidir. Etüt noktaları arasındaki uzak­lık ise normal hallerde 100-200 m alınabilir.
          Kazıklı temeller için sondaj, penetrasyon veya yerinde deney derinliÄŸi güven­liÄŸi saÄŸlayacak kadar olmalıdır. Normal olarak bu derinlik kazık ucundan itibaren kazık çapının 5 katı veya 5 m. aÅŸağıya ulaÅŸan bir derinlikten daha az olamaz. Daha fazlası gerekmiyorsa bu derinlik kazık grubu için kazık grubunu oluÅŸturan dikdört­genin küçük kenarının uzunluÄŸu kadar kazık uç seviyesinin altına inmelidir.
c. Etütler sırasında mevcut su basınçları ve yeraltı su seviyesinde oluÅŸabilecek en yüksek ve en düÅŸük seviyeler tespit edilmelidir.
          BoÅŸluk suyu basıncının araÅŸtırılması normal olarak ÅŸunları kapsar:
  • Sondajlarda rasat borusu yerleÅŸtirilerek seviye ve seviye deÄŸiÅŸikliÄŸi gözlen­mesi,
  • Ä°nÅŸaat alanın yer altı ve yer üstü hidrolojisinin incelenmesi.
          Kazıklarda kaldırma kuvveti hesabı için boÅŸluk suyu basıncının kazı tabanı altında, kazı tabanından itibaren en az su seviyesi ile kazı tabanı arasındaki mesa­feye eÅŸit bir derinliÄŸe kadar belirlenmesi gerekir. Üst seviyelerde düÅŸük yoÄŸunluk olması halinde etüt derinliÄŸi arttırılabilir.
          Çevrede su seviyesi indirme veya su çekme kuyuları varsa tespit edilmelidir.
          3. Kategoriye giren iÅŸlerde iÅŸin ÖzelliÄŸinin gerektirdiÄŸi ek çalışmalar yapılma­lıdır. Özel bir deney veya etüt uygulandığında takip edilen yöntem, deney usulleri ve yorumu ile ilgili hususlar belgelenmeli ve kaynak gösterilıl3elidir.
          Kategori 2 ve 3 olarak tanımlanan etütlerin zemin ve temel mühendisliÄŸi konu­larında tecrübe sahibi ve tercihen lisans üstü eÄŸitim görmüÅŸ ve bu konularda dene­yim kazanmış inÅŸaat mühendisleri veya böyle bir mühendisin sorumlu yönetiminde çalışan, bünyesinde tercihen jeoloji mühendisinin de bulunduÄŸu bir ekip tarafından yapılması gerekir.. –
          Gerekli ve zorunlu hallerde, Kategori 3 için öngörülen özel etütleri yapacak ve /veya ekip sorumluluÄŸunu üstlenecek inÅŸaat mühendisi, zemin ve temel mühen­disliÄŸi konularında lisans üstü öÄŸrenim görme ve deneyim ÅŸartına ek olarak irde­lenen konuya özgü özel alanda uzmanlaÅŸmış bir inÅŸaat mühendisi olmalıdır.
6. ZEMÄ°N VE KAYA PARAMETRELERÄ°NÄ°N DEÄžERLENDÄ°RÄ°LMESÄ°:
 
Genel:
6.1.1 Zemin ve kaya parametreleri zemin ve kayaların özelliklerinin rakamsal deÄŸer olarak ifadesidir. ÖrneÄŸin, kayma mukavemeti açısı, sıkışabilirlik, penetras­yon darbe sayısı, kaya kalite indisi (RQD) gibi.
6.1.2 Tasarımda kullanılan zemin ve kaya parametreleri arazi ve laboratuar deneyler inden ve diÄŸer kabul görmüÅŸ çalışma sonuçlarından elde edilir. Bunlar te­mel ve yapı tasarımı için öngörülen göçme, aşırı deformasyon, kullanılabilirlik gibi kriterlerin inceleme ve irdelemelerinde kullanılır.
6.1.3 Güvenilir zemin parametrelerinin tespiti için göz önüne alınacak husus­lar:
  • Birçok zemin parametresi sadece zemine özgü sabit deÄŸerler olmayıp, geril­me seviyesi, deformasyon tarzı (modu) gibi faktörlere baÄŸlıdır.
  • Deney programı, tasarıma iliÅŸkin parametrelerin ve bu parametrelerin deÄŸi­ÅŸiminin belirlenmesini saÄŸlayacak tarz ve kapsamda hazırlanmalıdır. Deney sonuçlarının yorumunda her deneyin ilgili zemin ÅŸartlarında kullanı­ÅŸÄ±na iliÅŸkin geçerli, yayınlanmış bilgiler göz önüne alınmalıdır.
  • Elde edilen deÄŸerler, veriler ve mahalli tecrübe ile karşılaÅŸtırılmalı ve yayınlanmış parametreler arasındaki yayınlanmış korelasyonlar göz önüne alın­malıdır.
  • Varsa büyük ölçekli saha deneyleri ve prototip yapılar üzerinde yapılmış öl­çümle~ analiz edilmelidir.
  • Varsa birden fazla tipteki deneylerin sonuçları arasındaki iliÅŸki kontrol edilmelidir.
6.2 Zemin ve Kayaların Sınıflandırılması:
6.2.1 Zemin ve kayaların karakter ve temel bileÅŸenleri, deney sonuçlarının yorumu öncesinde tanımlanmalıdır.
6.2.2 Malzeme göz ile incelenmeli ve bilinen bir sembol sistemi ile isimlendi­rilmelidir.
Göz ile incelemeye ilave olarak aÅŸağıdaki tanımlama deneyleri yapılır:
Zeminlerde;
  • Dane dağılımı,
  • Tabii su muhtevası,
  • Kıvam limitleri,
Kayalarda, gerektiÄŸi durumlarda;
  • Tabii yoÄŸunluk,
  • Porozite,
  • Ultrasonik hız,
  • Ani su emme,
  • ÅžiÅŸme,
  • Tek eksenli basınç veya nokta yükleme deneyi.
6.3 YoÄŸunluk:
          YoÄŸunluk, tasarım amacına uygun hassaslıkta bulunmalıdır. YoÄŸunluk bulu­nurken tabii veya insan eliyle sonradan yapılan deÄŸiÅŸiklikler ve tabakalaÅŸma etkisi göz önüne alınır. YoÄŸunluk kumlar ve çakıllarda, penetrasyon deneyleri veya zemin mukavemetini gösteren gözlemlerden de zemin tipi ve dane dağılımı bilinmek kaydı ile tahmin edilebilir.
6.4 İzafi Sıklık:
          Ä°zafi sıklık, ayrık daneli zeminlerin sıkılık derecelerini ölçen deÄŸer olup, laboratuarda standart deneylerle bulunur. Dolaylı bir yol olarak standart penetrasyon deney sonuçları da kullanılabilir.
6.5 Drenajsız Mukavemet:
          Ä°nce daneli doygun zeminlerin drenajsız mukavemeti (Cu) saptanırken aÅŸağıda­ki hususların etkisi göz önüne alınmalıdır.
  • Yerinde ve deneydeki gerilme durumu farklılıkları,
  • Numune örselenmesi (özellikle sondaj sırasında elde edilen deney numuneleri için),
  • Mukavemet anizotropisi (özellikle düÅŸük plastisiteli killer için).
  • Fisürler (özellikle sert fisürlü killer için).
  • Deney sonuçları, kilin fisürlü veya fisürsüz halinin mukavemetini verebilir ve bu deÄŸerlerden herhangi biri kum arazi davranışını temsil edebilir. Bu tespitte nu­mune büyüklüÄŸü de önemli olabilir.
  • Deney hızı (Çok hızlı deneyler daha büyük mukavemet deÄŸeri verme eÄŸitimi taşırlar).
  • Büyük deformasyonların etkisi (Birçok kilde büyük deformasyonlarda veya önceden oluÅŸmuÅŸ kayma yüzeylerinde mukavemet düÅŸüÅŸü gözlenir),
  • Zaman faktörü (Zeminin etkili bir biçimde drenajı için geçen zaman, zeminin permeabilitesi, serbest suyun varlığı ve geometrik koÅŸullara baÄŸlıdır. Bazı zeminler çok kısa süreli yüklemelerde mukavemet artışı gösterebilirler).
  •  Numunelerin homojen olmaması (kil numunelerde kum, çakıl bulunması gibi)
  • Doygunluk derecesi,
  • Drenajsız mukavemeti; deneylerden, özellikle arazi deneylerinden elde et­mede, yapılan teorik kabullerin güvenilebilirlik derecesi.
6.6 Efektif Mukavemet Paraınetreleri:
          Efektif mukavemet parametrelerinin belirlenmesinde (C’ ve Æ’) göz önüne alı­nacak hususlar:
  • c’ ve Æ’ ancak hesaplandıkları gerilme seviyeleri için sabit kabul edilebilirler. DüÅŸük gerilmelerde c’ deÄŸeri sıfıra, yüksek gerilmelerde Æ’ deÄŸeri azalmaya gitme eÄŸilimi gösterebilir.
  • Æ’ deÄŸeri iki bileÅŸenden oluÅŸur, bir bileÅŸen zeminin gerçek sürtünme özelliÄŸi­ne (kritik durum sürtünme açısı), diÄŸeri ise yoÄŸunluk ve gerilme seviyesine baÄŸlıdır. Birinci bileÅŸen sabit kabul edilebilir, ikinci bileÅŸen ise zemin kaba­rırsa veya sıkışırsa deÄŸiÅŸir. c’ deÄŸeri de yoÄŸunluk ve gerilme seviyesine baÄŸ­lıdır.
  • Æ’ deÄŸeri yoÄŸunluk ve zemin danelerinin yerleÅŸim tarzına baÄŸlıdır. Bu özel­likler önüne alma sırasında kolayca bozulabilir nitelikte olup deney sonuç­larının deÄŸerlendirilmesinde göz önüne alınmalıdır.
          Zeminlerin düzlem gerilme hali için geçerli olan Æ’ deÄŸerleri genellikle üç ek­senli basınç ÅŸartlarında elde edilen deÄŸerden bir miktar da ha büyüktür.
6.7 Zemin RijitliÄŸi:
          Zemin rijitliÄŸi tayininde göz önüne alınacak hususlar:
  • Su muhtevası ve gerilme seviyesinin etkisi (özellikle ön konsolidasyon ba­sıncı ile ilgili olarak).
  • Birim deformasyon hızının etkisi (özellikle zemin drenajı ile ilgili olarak).
  • Zemin içi doÄŸrusal olmayan gerilme-deformasyon özellikleri.
  • Zemin yapısı ve zemindeki farklılıklar göz önüne alınarak numune büyüklüÄŸü.
          Gerek arazide gerek laboratuar deneyi yolu ile zemin rijitliÄŸinin güvenilir bir ÅŸekilde ölçümü çok zordur. Özellikle zemin numunelerindeki örselenme ve diÄŸer bazı etkiler laboratuarda ölçülen rijitlik deÄŸerlerinin arazi deÄŸerlerinden daha kü­çük elde edilmesi sonucunu doÄŸurabilir. Bu nedenle mevcut, daha önce yapılmış inÅŸaatların davranışlarının gözlenmesi tavsiye olunur.
          Zeminlerin gerilme deformasyon iliÅŸkisinin sınırlı bir gerilme aralığında doÄŸ­rusal veya yarı logaritmik kabul edilmesi bazı hallerde uygun olmakla beraber ger­çek davranışın genellikle doÄŸrusal olmadığı belirlenerek deÄŸerlendirme yapılmalıdır.
6.8 Kaya ve Kaya Kütleleri Kalitesi ve özellikleri:
6.8.1 Kaya kalite ve özelliklerinin tayininde kayaların karot numuneleri üze­rinde belirlenen davranışı ile sahada çok geniÅŸ bir alandaki kayanın davranışı, sahadaki kaya kütlelerinin yapısal süreksizlikler (tabakalaÅŸma, eklemler, ezilme bölgesi ve erime boÅŸlukları gibi) gösterdiÄŸi göz önüne alınarak birbirinden ayrı düÅŸünül­melidir.
          Kaya eklemlerinin aÅŸağıdaki özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır.
  • Aralığı.
  • DoÄŸrultusu.
  • Açıklığı.
  • SürekliliÄŸi.
  • Sıklığı.
  •  Sıkılığı.
  • PürüzlülüÄŸü.
  • Dolgu maddesi.
6.8.2 Ä°lgili olduÄŸu takdirde göz önüne alınacak hususlar;
  • Su basıncı,
  • ÇeÅŸitli tabakaların özelliklerindeki önemli deÄŸiÅŸiklikler.
          Kaya kalite indisi (RQD) kayaların genel kaya kalite göstergesi olarak kullanı­labilir.
          Kaya özellikleri tahmininde (mukavemet, sertlik gibi) tünel iÅŸlerinde uygulanan kaya kütle sınıflandırılmaları kullanılabilir.
6.8.3. Kayaların mevsim ve gerilme deÄŸiÅŸimi vb. gibi faktörlere duyarlılığı ta­yin edilmelidir.
          Temel zemini olarak kayaların kimyasal ayrışmasının sonuçları ir­delenmelidir. Kayaların veya kaya kütlelerinin kalitesinin tespitinde;
  • Bazı boÅŸluklu, yumuÅŸak kayaların atmosferik etkilerle kısa sürede bozularak düÅŸük mukavemetli zeminlere dönüÅŸebildiÄŸi.
  • Bazı kayaların zemin suyu etkisi ile çabuk eridiÄŸi ve boÅŸluk, kavite, delikler oluÅŸturduÄŸu ve bunların zemin yüzeyine kadar geliÅŸebildiÄŸi,
  • Bazı kayaların yük boÅŸaltması ve hava ile temas sonucu kil minerallerinin su emmesi yolu ile ÅŸiÅŸebildiÄŸi,

göz önünde tutulmalıdır.
6.9 Permeabilite ve Konsolidasyon Parametreleri:
          Permeabilite ve konsolidasyon parametreleri tayininde göz önüne alınacak hu­suslar:
  • Homojen olmayan zemin koÅŸullarının etkisi.
  • Zemin anizotropisi etkisi.
  • Zemin ve kayada fisür ve fayların etkisi.
          Laboratuarda küçük numune üzerinde ölçülen permeabilite deÄŸeri, arazi deÄŸerini temsil etmeyebilir. Bu nedenle, mümkünse büyük zemin kütlesini temsil edecek ortalama deÄŸerlerin elde edilebildiÄŸi arazi deneyleri tercih edilmelidir. Bazı hallerde dane dağılım eÄŸrisi verilerinden permeabilite tahmin edilebilir.
6.10 Konik Penetrometre Mukavemeti:
          Konik penetrometre deneyine ait üç mukavemeti (qc) ve çevre sürtünmesi (fs) bulunurken göz önüne alınacak hususlar:
  • Konik uç ve kılıfın ÅŸekli sonuçları önemli ölçüde etkileyebilir. Bu nedenle kullanılan alet ve uç cinsine göre sonuçlar gözden geçirilmelidir.
  • Sonuçlar ancak zemin tabakalarının diziliÅŸi bilindiÄŸinde güvenli olacağın­dan bu deney çoÄŸu zaman sondajlarla beraber yapılır.
  • Homojen olmayan zeminlerde büyük sapmalar görüleceÄŸinden tasarım için uygun zemin matrisini temsil eden penetrasyon deÄŸerleri göz önüne alınma­lıdır.
  •  Varsa, diÄŸer deneylerle (yoÄŸunluk ölçümü, diÄŸer tip penetrasyon deneyleri gibi) korelasyonlar kullanılabilir.
6.11 Standart Penetrasyon Deneyi (SPT) ve Dinamik Sondalama:
          SPT darbe sayısı bulunurken göz önüne alınacak hususlar:
  • Deneyin tipi,
  • Deneyin yapılışı (kaldırma yöntemi vb.),
  • Yeraltı suyu etkisi,
  • Derinlik etkisi,
  • TaÅŸ, iri çakıl mevcudiyeti gibi durumlar.
6.12 Presiyometre Deneyleri:
          Presiyometre deneyi limit basınç veya presiyometre modülü tayininde göz ö­nüne alınacak hususlar:
  • Aletin tipi,
  • Presiyometreyi zemine yerleÅŸtirme ÅŸekli dikkate alınmalı ve fazlaca bozukluk gösteren eÄŸriler kullanılmamalıdır.
          EÄŸrinin sadece baÅŸlangıç kısmının belirlenebildiÄŸi deneyler, aynı yerde yapılan diÄŸer deneylerin sonuçları ile karşılaÅŸtırılarak limit basıncın ve presiyometre modü­lünün konservatif olarak tahmini için kullanılabilir.
6.13 Sıkıştırılabilme özelliÄŸ i:
          Dolguların sıkıştırılabilme özelliÄŸinin tayininde göz önüne alınacak hususlar:
  • Malzemedeki taÅŸ içeriÄŸi,
  • Malzemenin homojenlik durumu,
  • Doygunluk derecesi.
          Sıkıştırılabilme özelliÄŸinin zemin veya kaya için doÄŸrudan bulunabilmesi amacı ile, söz konusu malzeme kullanılarak seçilen tabaka kalınlığı ve düÅŸünülen sıkış­tırma ekipmanı ile test dolgusu yapılmalıdır. Buradan elde edilen yoÄŸunluk, stan­dart metotla bulunan laboratuar deÄŸeri ile iliÅŸkili olduÄŸu gibi aynı zamanda kul­lanılacak arazi kontrol cihazı ve metodu ile bulunulacak yoÄŸunluk deÄŸeri ile de iliÅŸ­kilidir. (sondalama, dinamik kompaksiyon deneyi, plaka yükleme deneyi, oturma ölçümü gibi).
          Temellerin oturacağı bir dolgu için normal ÅŸartlarda ortalama %100 proctor maksimum yoÄŸunluÄŸu veya en az %97 proctor yoÄŸunluÄŸu yeterli olabilir. Ayrıca boÅŸluk/hava hacmi o/o l2’den daha az olmalıdır.
          Kayalarda, proctor yoÄŸunluÄŸu kullanılmaz. Bunun yerine sıkıştırma iÅŸlemi sonucu ulaşılan oturmalar deÄŸerlendirilir.
7. ZEMÄ°N VE TEMEL ETÜDÜ RAPORU:
 
7.1 Genel:
          Rapor, üç kısımda sunulabilecektir. Birinci kısımda mevcut zeminle ilgili ve gerekiyorsa jeolojik özellikler ile ilgili veriler, ikinci bölümde verilerin deÄŸerlendi­rilmesi, kabul edilen zemin parametreleri ve izahı, üçüncü kısımda (sonuç ve öneri­ler) zemin temel ön tasarımı ve inÅŸaat tarzı yer alacaktır.
          Rapor, önemsiz ve sorunsuz iÅŸlerde bir kaç sayfa olabileceÄŸi gibi, gerekli du­rumlarda çok kapsamlı da olabilir.
7.2 Zemin Bilgi ve Verilerinin Sunulması:
          Bu kısımda arazi ve laboratuar çalışmaları ve bunların sonuçları, kullanılan yöntemler yer alacaktır. GerektiÄŸi ve ilgili olduÄŸu hallerde dahil edilebilecek husus­lar ÅŸunlardır:
  • Etüdün amaç ve kapsamı,
  • Projenin kısa tanıtımı, yapılacağı alan, yapıların büyüklüÄŸü, taşıyıcı sistemi, geometrisi, bekleyen yükler, yapı elemanları, inÅŸaat malzemeleri vb.
  • ön görülen etüt kategorisi,
  • Arazi ve laboratuar çalışmalarının tarihleri,
  • Kullanılan arazi ekipmanı,
  • Ä°lgili firmalar ve danışmanların isimleri,
  • Arazi gözlemleri:KomÅŸu yapıların davranışı,Mevcut kazılar ve ocakların gözlem sonucu,Kazı güçlükleri,
  • Stabilize yönünden sorunlu bölgeler,
  • Faylar,
  • Yeraltı suyu mevcudiyeti ve seviye gözlemleri.
  • Seçilen yerin tarihçesi,
  • Seçilen yerin jeolojisi,
  •  Varsa hava fotoÄŸraflarından elde edilen bulgular,
  • Yerel sismisite
  • Arazi ve laboratuar çalışmalarının tablolarla sunulması, sondaj ve arazi çalışmalarına katılan personelin gözlemleri,
  • Arazi tanımlamaları ve laboratuar deneylerin~ dayalı olarak zemin tabaka­larının belirlenmesi yolu ile sondaj loglarının denenmesi (laboratuar ve arazi deney sonuçları gruplanarak ekte verilecektir.)
7.3 Zemin Verilerinin DeÄŸerlendirilmesi:
          Verilerin deÄŸerlendirilmesinde aÅŸağıdaki hususlar yer alacaktır:
  • Arazi ve laboratuar çalışmalarının özeti, varsa eksik veriler. Yanlış veya geçersiz veriler varsa bunların belirtilmesi, mühendisin kendi görüÅŸ ve yorumları. Beklenmeyen deney sonuçlarının dikkatle incelenmesi, bunların yanlış veya doÄŸru ve gerçek durumu yansıtır olup olmadığının incelenmesi.
  • Gerekirse yapılacak ek arazi ve laboratuar çalışmalarının tarifi ve bu yön­de öneriler ve bunların gerekçesi.
          Gerekli ve ilgili olduÄŸu hallerde dahil edilecek hususlar:
  • Arazi ve laboratuar verilerinin tablolar, grafikler halinde verilmesi, bun­ların projede istenen koÅŸullar ile ilgisi. Gerekirse deÄŸerlerin aralıklarını gös­terir histogramlar.
  • Yeraltı su tablası seviyesi ve mevsimsel deÄŸiÅŸimleri.
  • Yeraltı tabakalarının farklıkları ile beraber gösterimi.
          Her formasyonun detaylı tarifi, çeÅŸitli fiziksel, mukavemet, sıkışabilirlik özelliklerinin tanımı, cep, boÅŸluk gibi kısımların durumu ve bunların etkisi. Her tabaka için zemin deÄŸerlerinin sınırları (Bu deÄŸerler tasarım için en uygun deÄŸerlerin seçiminde yol gösterici olacak ÅŸekilde sunulmalıdır).
7.4 Sonuç ve öneriler:
          Sonuç ve öneriler kısmında aÅŸağıdaki hususlar yer alacaktır.
  • Zemin koÅŸullarının tanıtımı,
  • Seçilen etüt kategorisi ve nedeni,
  • önerilen tasarım parametreleri,
  • Ä°nÅŸaat sırasında karşılaşılacak muhtemel sorunların çözümü,
  • Ä°lerde karşılaşılacak muhtemel sorunlar ve bunlarla ilgili öneriler,
  • Yüzeysel veya derin temel seçimi,
  • Yüzeysel temellerde minimum temel derinliÄŸi, temel tipinin muhtemel otur­malara göre tespiti,
  • Radyeler ve sürekli temellerde rijitlik önerisi,
  • Temel betonarme projesinin hesap ve tasarımına imkan verecek öneri ve sa­yısal deÄŸerler,
  • Derin temellerde, kazık tipi, kesiti ve boyunun irdelenmesi ve seçimi,
  • Kazık yükleme deneyleri ile ilgili öneriler,
  • Önerilen kazıkların düÅŸey ve yatay yükler için muhtemel irdelemeleri,
  • Kazık ve kazık baÅŸlıklarının hesap ve tasarımına imkan verecek öneri ve sayısal deÄŸerler,
  • Zemin ıslahı gerekiyorsa ıslah türü ile ilgili açıklamalar,
  • Özel tür iksa gerekip gerekmediÄŸi, özel tür iksaların hesap ve tasarımına imkan verecek parametrik öneriler,
  • Kazı iÅŸlerine esas kazı güçlüÄŸü ve kazı sınıfı önerileri,
  • Kazıdan çıkan zeminin dolgu vb. amaçla kullanılabilirliÄŸi ve koÅŸullan,
  • Özel drenaj ve yalıtım önerileri,
  • Gerekli hallerde zeminin etki büyütmesi ve sıvılaÅŸma riski ile ilgili açıklama­lar, deÄŸerlendirmeler ve öneriler,
  • Dinamik etkilere maruz temeller ile ilgili deÄŸerlendirmeler.
7.5 Ä°lgili Standart ve Yönetmelikler:
  • Geoteknik deÄŸerlendirmelerde kabul edilmiÅŸ, yayınlanmış analitik, amprik, yan amprik yöntemler, veyaEurocode 7’de belirtilen yöntemler kullanıla­bilecektir. Gerekli yerlerde ilgili yayınlara atıflar yapılacak ve bunlar rapor sonunda sıralanacaktır.
  • Arazi ve laboratuar çalışmaları ve zemin-temel etüdü ve deÄŸerlendirme ra­porunun hazırlanması sırasında aÅŸağıda belirtilen ÅŸartname ve/veya stan­dartlar kullanılabilir.
          Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik,
  • TS 500 «Betonarme Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları»,
  • TS 1500 «Ä°nÅŸaat MühendisliÄŸinde Zemin Sınıflandırılması»,
  • TS 1900 «Ä°nÅŸaat MühendisliÄŸinde Zemin Deneyleri»,
  • TS 1901 «Ä°nÅŸaat MühendisliÄŸinde Sondaj Yolları ile ÖrselenmiÅŸ ve Ör­selenmemiÅŸ Numune Alma Yöntemleri»,
  • TS 3167 «Kazık Temellerin Hesap ve Düzenlenmesinde Genel Kurallar»,
  • TS 3168 «Delme Kazıklar Tasarım, Yapım ve Uygulama Kuralları»,
  • TS 3169 «Çakma Kazıklar, Tasarım, Yapım ve Uygulama. Kuralları»,
  • TS 5744 «Ä°nÅŸaat MühendisliÄŸinde Temel Zemini Özelliklerinin Yerinde Ölçümü»,
  • TS 7994 «Zemin Dayanma Yapıları: Sınıflandırma, Özellikleri ve Projelendirme Esasları»,
Yapı Yönünden Kategori 1’e Giren Binalara Örnekler:
  • 150 KiÅŸilik. Cezaevi,
  • K1 ve E Tipi Cezaevi,
  • Lojman-Afet Konutları (1,2,3,4 katlı olanlar)
  • Jandarma Sınır Karakolu ve Bucak Karakolu,
  • Polis Karakolu,
  • Jandarma Ä°lçe Birlik Merkez Karakolu,
  • Ä°l Jandarma Alay Komutanlığı A1’ıy binası,
  • Åžehir içi Ä°l ve Bölge Trafik Binası.
  • Garaj Binası,
  • Ä°lçe Tipi Veteriner SaÄŸlık Merkezi,
  • A1 Tipi Tribün,
  • Küçük Tip Halk EÄŸt.Mrk. ve Kütüphane,
  • 200-300 KiÅŸilik Yurt.
  • 12-20 Derslikli Ticaret Lisesi ve Spor Salonu,
  • Bağımsız Pratik Sanat Okulu ve Atölyeleri,
  • 250 KiÅŸilik Ticaret Lisesi,
  • 8-12-24 Derslik Tem. EÄŸt. Okulu.
  • 5-8-12-16-21 Derslik Ortaokul ve Spor Salonu,
  • Sabit Ä°lçe Kurs Binası (70 kiÅŸilik),
  • 1-2-5-6-8-10-12 Derslikli Ä°lkokullar,
  • End. Meslek Lisesi ve Atölyeleri,
  •  Yatılı Ä°lköÄŸretim Bölge Okulu,
  • Huzurevleri,
  • Köy Tipi SaÄŸlık Ocağı,
  • Veteriner SaÄŸlık Merkezi ve Lojmanı,
  • Hastane-Dispanserler (1,2,3 katlı olanlar),
  • EÄŸitim ve Dinlenme Tesisleri,
Yapı Yönünden Kategori 2’ye Giren Binalara Örnekler:
  • Büyük Tip Ä°lçe Hükümet Konağı,
  • Ä°lçe Tipi Hükümet Konağı ve Adliye Binası,
  • Lojman, Afet Konutu (5 kat ve daha fazla katlı olanlar),
  • 500 KiÅŸilik Toplum Polisi Sitesi,
  • Tip 2500 KiÅŸilik Spor Salonu,
  • Tip 1500 KiÅŸilik Spor Salonu,
  • Hastane-Dispanser (4 kat ve daha fazla olanlar),
  • 75-125 Yataklı DoÄŸumevi,
  • SaÄŸlık Meslek Lisesi ve Spor Salonu,
  • Ä°l Tipi SaÄŸlık Ocağı,

DiÄŸer Mevzuatlar

Ä°letiÅŸim Bilgileri

  • 0272 214 2039
  • 0533 610 8406
  • info@sineda.com.tr